Wanneer glitter en glamour duurzaam worden

Ze viel als en blok voor de bescheiden paillet. De in Australië geboren ontwerper met een Italiaanse achtergrond woont en werkt in Londen en noemt zichzelf conceptueel ontwerper en experimenteel materiaalonderzoeker. Elissa Brunato vindt het kleine glimmende versiersel een fascinerend materiaal. “Vroeger werden pailletten nog van metaal gemaakt en was het een prestigieus versiersel voor de welgestelden”, vertelt ze, “maar sinds aardolie de basis vormt is het een goedkoop en alom aanwezig dingetje dat voor iedereen bereikbaar is; het wordt toegepast in de zeer exclusieve haute couturewereld tot de H&M. De paillet zorgde voor de democratisering van glitter & glamour.”

Net als velen, houdt Brunato van kinds af aan van glanzende en glinsterende materialen. “Het is magisch, expressief, ik waan me in een soort luxe wonderland vol glitter & glamour.” De laatste tijd is ze gefascineerd door ontwerpen met levende materialen zoals bacteriën en de ethische aspecten die daaraan kleven wanneer de mens probeert in te grijpen in een levend proces, maar ook valt ze nog steeds voor glimmende en tactiele materialen. Haar ogen werden echter geopend nadat ze zo’n tien jaar geleden - afgestudeerd in Fashion Design – in de mode-industrie werkte. Brunato was als managing coördinator verantwoordelijk voor het borduurontwerp en de productontwikkeling zowel voor ready-to-wear als voor haute couture-studio's.

Korte termijn hit

Tijdens deze periode reisde ze veel naar de productielanden, naar de ambachtelijke werkplaatsen in India, China en Italië, waar pailletten met de hand werden geborduurd. “Het werk bracht me overal. Tegelijkertijd werd ik geconfronteerd met het feit dat onze ontwerpkeuzes mondiale gevolgen hebben voor het milieu. Ik kreeg steeds meer inzicht in hoe materialen door onsamenhangende en vaak gefragmenteerde productieketens reizen en hoe ambachtelijke lokale werkwijzen negatief worden beïnvloed door industriële productieketens.” Daarbij komen al die miljoenen pailletten die worden gebruikt in de textiel- en mode-industrie -denk maar aan de jurken die filmsterren maar één keer op de rode loper dragen. Deze kledingstukken zijn bedekt met duizenden glinsterende pailletten, die bovendien giftige en kankerverwekkende chemicaliën bevatten. De losgelaten pailletten komen uiteindelijk als microplastics terecht in het milieu. Ze zijn een korte termijn hit met lange termijn consequenties, weet ze.

Dat deed Brunato besluiten om zich uit de modewereld terug te trekken. Uit pure interesse en een behoefte iets goeds te doen, haalde ze in 2019 haar Masters Future Materials aan Central Saint Martins in Londen. Sindsdien is ze op zoek naar duurzame alternatieve materialen die kunnen bijdragen aan een betere toekomst. “Er is vaak een gebrek aan goede alternatieven,” vindt ze, “en dat zie ik als een voorwaarde voor verandering. Dus moeten de alternatieve pailletten in elk geval glimmen, want daarom zijn ze ook zo geliefd.”

Bio-iriserende paillet

Zo kwam ze bij een materiaal met een enorme potentie: cellulose, een van de meest voorkomende plantaardige polymeren op aarde die in alle planten en bomen aanwezig is. Cellulose is een duurzame, overvloedig aanwezig en koolstofrijke grondstof die functionele, economische en ecologische voordelen biedt, vertelt Brunato enthousiast en gedreven, dat je overigens ook uit fruitschillen, gerecycled papier, algen of gerecyclede denim kan halen. Haar op cellulose gebaseerde bio-iriserende paillet ontwikkelde ze samen met twee wetenschappers van het Research Institute of Sweden (RI.SE), Hjalmar Granberg en Tiffany Abitbol, met wie ze in een lab pailletten maakt.

Het is lichtgewicht, composteerbaar èn glimmend; dat zijn de tot nog toe ontwikkelde bio-materialen niet. Net als kleurrijke kever- en vlindervleugels iriserend glinsteren, onderzoekt de ontwerper of cellulose hetzelfde effect kan hebben, zodat het licht wordt gereflecteerd in levendige, glinsterende kleuren en er dus geen chemische behandeling nodig is.

Elissa Brunato wil nu graag op zoek naar modemerken met wie ze een kledingstuk met cellulose-pailletten zou kunnen maken om te laten zien wat de potentie ervan is. Het zou een spannende volgende stap zijn, denkt ze, want steeds meer modemerken zoeken naar manieren om de industrie duurzamer te maken. Zo proberen Adidas, Stella McCartney en de LVMH group waar labels als Louis Vuitton onder vallen daar wat aan te doen, zoals een door spinnen gemaakte zijde te gebruiken voor een honderd procent biologisch afbreekbaar textiel.

Verwoestend vlakglas

Afgelopen jaar ontleedde ze een ander vervuilend en glimmend materiaal: op de expositie GEO DESIGN: Sand in het Van Abbemuseum, toonde zij samen met Christoph Dichmann het onderzoek getiteld Float. Hierin bieden ze aan de hand van interviews inzicht in de verwoestende industrie van zand en vlakglasproductie in India, Afrika, Amerika en Europa.

De techniek om een gelijkmatig dik glas te produceren door gesmolten zand op een vloeibaar tinbad te laten ‘drijven’ werd ontwikkeld in de jaren zestig. Tegenwoordig wordt bijna alle vlakglasproductie ter wereld zo geproduceerd waardoor een extreem uniforme industrie is ontstaan die voor meer dan de helft in China wordt uitgevoerd. In een duizelingwekkende snelheid worden zuivere kiezelzandkorrels als basismateriaal omgevormd tot een perfect vlak en glad glaslint, 24 uur per dag, 365 dagen per jaar. Dit vergt enorme hoeveelheden energie, met als gevolg een hoge CO2-uitstoot. Zo’n productielijn is vierhonderd meter lang, de oven is zo groot als twee Olympische zwembaden vol gesmolten glas en produceert op deze manier gedurende ongeveer 15 jaar continu(!) vlakglas om de groeiende steden van dit materiaal te voorzien.

“Ontworpen om onzichtbaar te zijn, of letterlijk om doorheen te kijken, geeft glas onze steden een gezicht dat prestige en economische welvaart uitstraalt.”  Ze interviewden diverse experts over het ontbreken van officiële richtlijnen omtrent het winnen en gebruiken van deze niet-hernieuwbare grondstof: zand. “We willen steeds meer, beter en efficiënter glas dat de zon niet doorlaat, sterker is en meer gewicht kan dragen. We pushen het glas steeds verder terwijl we er juist minder van moeten eisen. “Het is vergelijkbaar met de pailletten. We zoeken naar een verandering door mensen bewuster te maken van dit complexe probleem door goede alternatieven te bieden voor het bestaande. Zo denkt ze dat hergebruik van glas en efficiënter gebruik van gerecycled glas ervoor zorgt dat we duurzamer produceren omdat minder ruwe materialen worden onttrokken aan de natuur en de CO2- uitstoot tijdens de productie wordt gereduceerd.

Wat haar praktijk betreft is ze blij dat ze van Australië naar Europa is verhuisd. “Europa kent een sterke innovatiedrang; nieuwe ideeën, experimenten en startups worden ondersteund. Ik vind het een heel inspirerende plek om te werken en vind het geweldig dat ik deel uitmaak van het collectieve streven naar een meer duurzame toekomst”, zegt ze.